Хөх торгон дээл

Хөх л торгон дээлийгээ ай хө
Хөдөөний маань хоршооноос худалдаад авсан юм аа хө
Хөөрхөн чиг төрсөн жинжий л Бадам миний амраг аа хө ай
Хөхрөөд байгаа модтой уулын альхан талд нь явдаг бол доо ай хөөрхий яа хө

Цагаан торгон дээлийгээ ай хө
Захын маань хоршооноос худалдаад авсан юм аа хө
Царайлаг төрсөн жинжий л Бадам миний амраг аа хө ай хө
Цайгаад байгаа цастай уулын альхан талд нь явдаг бол доо ай хөөрхий еэ хө

Улаан торгон дээлийгээ ай хө
Улсын маань хоршооноос худалдаад авсан юм хөө
Ухаантай төрсөн жинжий л Бадам миний амраг аа хө ай хөө
Улайгаад байгаа хадтай уулын альхан талд нь явдаг бол доо ай хөөрхий еэ хө

Huh torgon deel - Zagirjav UGJ – Ardiin duunii altan tsomog

MP3 search on MP3hunting

Сүнжидмаа

Алс чиг газраасаа зориод ирлээ хө ай хө
Амраг Сүнжидмаагаа гэсээр ирлээ хө
Аавтайгаа болоод ээжтэйгээ
Аашилж загнаад байхаар нь хө
Ай л Сүнжидмаа яа хө ай хө
Айлыг чинь тойроод хэсүүчилж явсаар
Арван хэд хонолоо доо хө
Ай хө Сүнжидмаа яа хө

Үйтэн хуарын хээ нь элэгдэнэ дээ
Сүнжидмаа яа хө нь ай хө
Үеийн чинь нөхөр чинь хэрэг болно
Сүнжидмаа яа хө
Үүдэн цагаан шүдийг чинь
Унаад ирэхийн цаг дээр нь дээ хө
Ай л Сүнжидмаа яа хө ай хө
Үүд хаалгаа нээгээд өгсөн ч
Үзэж харах хүнгүй болно хө
Ай хө Сүнжидмаа яа хө

Sunjidmaa - Purevdorj UGJ – Ardiin duunii altan tsomog

MP3 search on MP3hunting

Миний майгахан Думаа (Р. Чойном)

Хүний жаалхан үр миний майгахан Думаа
Цастай талын савслаганд цангинаж үлдсэн инээд минь

Хөвгүүн бага л насны хөнгөн баяр гуниг минь
Хөдөөгийн хөх салхинд хөдсөнд боолттой өссөн
Дугарын охин Думаа минь

Дурлал гэдэг үгийг дуулсан дуулгасан хоёр
Дун цагаан сэтгэл минь
Энэ л насны минь хавраар ургасан эх л нутгийн яргуйхан минь
Амраг хайрыг минь шагнасан амьд одон минь

Монгол гэрт заяасан цэгцгүй шүлэг минь
Морин дэл дээр асаасан цөгцгүй зул минь
Он оны салхинд бөхөө болов уу яагаа бол
Онгон багын ир нь мөхөө болов уу яагаа бол

Аяа миний майгахан Думаа арванхан хэдэн насны минь
Алтанхан үеийн өглөөгүүр азаар учирсан амраг минь

Сэвэн дэвэх хөмсгөөрөө сэтгэлийн минь өрхийг татаж
Сэргэлэн хар нүдээрээ зүрхний минь галыг асааж
Шинэхэн залуу насны минь нээгдээ нь үгүй хаалгыг
Шивнэн хэлсэн үгээрээ нижигнэтэл балбасан хонгор минь

Ухаан бодлын минь хоймор ууган хайрын минь дэвжээ
Хүүхэн хүний өлмий хүрээ нь үгүй хивсэн дээр
Мөрөөн анхан гаргаж мөнхөд үлдээсэн тэр минь
Мөнгөн хонх шиг инээдээрээ хүүхэд нойрыг минь сэрээж
Халуун уруулаар тамгалсан хайрын зарлан дуудахыг
Хорвоогийн өмнөөс гардуулсан хорь хүрээгүй янагхан минь

Дуулим талын сарнай Дугарын охин Думаа минь
Дулаан хүйтний зааган дээр дуугарч ургасан цэцэг минь
Намар намрын салхинд гандаа болов уу яагаа бол
Надаас сайхны өвөр дээр ганхаа болов уу яагаа бол

Зүггүй багахан насны минь зүүд шиг тэртээ намар
Зүрхний халуун хайрын зөн шиг сайхан өдөр
Сумын бага сургуулийн сурагчид бүртгэх гэрт
Анхан зүсээн харалцсан алд хүрэхгүй охин

Санжаажамц гуайн хийцний сарьсан булигааран гуталтай
Саатай туушин сүлжсэн салаа годгор гэзэгтэй
Хөнхөр борхон духтай хөлс нь бурзайсан хамартай
Цоолчихсон юм шиг нүдтэй цоохор даавуун тэрлэгтэй

Ийм л нэгэн жаал ирж байсан нь илхэн
Ижий бидэн хоёрыг харж байсан нь тодхон
Нуруу гэвэл би хуруу өндөр байсан
Нутаг гэвэл бид хойд урд баг

Дөрвөн цагийн хичээл дөнгөж дуусах сацуу
Дөрөөн дээрээн өндийж гэр гэр өөдөөн давхина
Давхин давхисаар бид эмээл дээрээн өсөв
Дарвин дарвисаар бид эхний сургууль төгсөв

Эхний сургууль баяртай гэж хэлж амжаагүй байтал
Эхний дурлал сайн уу гэж хэн хэнийг маань цочоож
Майхан Дугарын гадаа халиун морийг минь чичрүүлэв
Майгахан Думаагийн дэргэд халуун биеийг бинь чичрүүлэв

Улайрч чинэрсэн царайтай уруугаан харсан нүдтэй
Уруул ам нь омголтсон урьд шөнө нойргүй хоёр
Нүдтэй бүхний нүдэн дээр нүцгэн юм шиг содон байвч
Нүгэл хийснээ нуух гэж дэв дэмий мэрийсээр байлаа

Ууган дурлалын дугарааг учир мэдэлгүй хүртэж
Оломгүй цэнгэлд ташууран орчлонг мартсан хоёр
Алаг толгойн бэлчээрт цэцэг дэлгэртэл инээж
Ар сайрын худаг дээр лус баярлатал хөхрөлдөж
Дүлий Нэрмаа хөгшнийд зул бөхтөл шуугилдаж
Дөмбөгөр бор гэрт нь үүр гийтэл шивнэлдэж

Тоотой хоногийн явдалдаа тоогүй хэцүү дассан юм
Хэтэрхий адгасан янагийн хэврэг гэдэг үнэн юм
Эрвээхэйн хоёр далавч шиг эрвэж дэрвэсэн хоёр
Эрээн бараан амьдралын эхний шалгалтанд унасан юм

Ай даа, үнэнч эсэхээн сорилцоод үг үгээн даасангүй
Эрх хүүхэд шиг тунилцаад эвлэрч буцаж чадсангүй

Болчимгүй бага насны минь бодлогогүй зөрүүд зан
Өрөөлөөн уйлуулах гэсэн нь өөрөөн уйлахад хүрлээ
Нэгэнт гомдсоноос хойш нэрэлхүү зан минь дийлж
Шазруун заримыг дуурайж шаралхан хоролхон явтал

Хотол олны амьдрал хоёр хүүхдийг хүлээсэнгүй
Хожмын зам тушаал хоёр хоёр тийш нь туув
Салахын ёсыг ч хийлгүй санаа алдан одов
Сайхан дурлалын цэцэг салхинд тасран хийсэв

Хүний амьдрал хэмээх хөлгүй их далайн
Хүйтэн халуун дээжийг хүртэж анх амссан
Усаар ховор талын минь уудам цэнхэр мандал
Одоор хомс нутгийн минь морь мал шиг чулуу

Буянт малаан дагасан будант багын онууд
Буурлын ерөөл сонссон боржгин найрын ёсон
Үеийн нөхөдтэй бужигнасан үлгэрийн орны жаргал
Сайдаж муудаж дассан сайхан сэтгэлт түмэн

Хөлгийн дөрөө дөрөөлсөн хөдөөгийн алтан дов
Хөөрхий Думааг гомдоосон хөх дэрстийн хаваржаа
Зуны шөнийн зүүд шиг зуурдхан цэнгэл минь баяртай
Зулын бяцхан гал шиг эмзэгхэн чи минь баяртай

Аяа миний майгахан Думаа арванхан хэдэн насны минь
Алтанхан үеийн өглөөгүүр азаар учирсан амраг минь

Нутгаас холдох тутам нууцхан гуниг хүндэрч
Хоног өнгөрөх бүрийд хонгор сэтгэл өнчирч
Хүний нутгийн замд санан санан явлаа даа
Хүйтэн халуун шөнүүдэд зүүдлэн зүүдлэн явлаа даа

Харь нутгийн хүүхний хайлсан алт шиг аашинд ч
Хангайн согоо шиг дуучны хангинах сайхан хоолойд ч
Умар зүгийн дагинын уйлан тачаах нулимсанд ч
Улсад цуутай бүсгүйн усан тэлмэн харцанд ч

Нутгийн жаахан Думаагаан эрээд эрээд олсонгүй
Нууцхан хэлдэг үгсийг нь чагнаад чагнаад дуулсангүй

Дуугарч ургадаг сарнай дуулим дэлхийд зөндөө ч
Дугарын охин Думаа ганцхан ширхэг юмсанж
Амрагийн дээд амраг алтан дэлхийд олон ч
Анхны халуун дурлал ахиж ирдэггүй юмсанжээ

Хөвүүн багын минь дурлал хөдөөгийн майгахан Думаа
Хөгжөөн ихтэй замбуулингийн хаахна зайд нь яваа бол
Монгол гэрт заяасан цэгцгүй шүлэг минь
Морин дэл дээр асаасан цөгцгүй зул минь

Он оны салхинд бөхөө болов уу яагаа бол
Онгон багын ир нь мөхөө болов уу яагаа бол
Томоогүйн нулимсаа дахиад гаргаа болов уу яагаа бол
Тохитой ханиан олоод жаргаа болов уу яагаа бол

Хотгор сайхан нуруу нь бөхийгөө болов уу яагаа бол
Хонгор сайхан царай нь бүрийгээ болов уу яагаа бол
Багын цовоо инээд нь барагдаа болов уу яагаа бол
Баахан нусгай жаалд дарагдаа болов уу яагаа бол

Амьдрал гэдэг хатуу амраг сэтгэл зөөлөн
Хорвоо гэдэг том хонгор Думаа жаахан даа
Гуниг амссан зүрхний гучин өвлийн зүүд минь
Миний майгахан Думаа хүний жаалхан үр минь

Санахын жаргал (Камертон)

Чамтайгаа байсан мөч бүхэн
Чамгүйгээр өнгөрүүлсэн мөч бүхэн минь
Сэтгэлээсээ алдуурсан хайр дурлал
Санаанаас минь огт гарахгүй нь хонгор минь

Чиний явсан зам дээр унасан цэцэг
Нулимс болон хоцорлоо амраг минь
Дассан сэтгэл холдох хэцүү юм

Биднийг салгасан тэр цаг бүхэн
Надад сэтгэлийн зовлон болно
Гэрэл зургийн цомог захидлууд
Миний өмнө цас шиг хаялна

Чи минь надаас холдон холдовч
Чиний халуун янаг уруулыг чинь
Чин зүрхэндээ би чинь үгүйлнэ
Чиний зөөлөн уян биенд чинь хүрэн алдахад
Би бүхнийг мартна

Чиний явсан зам дээр хоцорсон би чинь
Зовлон болон үлдлээ амраг минь
Хайрласан сэтгэл салах хэцүү юм

Орчлонгийн дутуу (Шагдарсүрэнгийн Гүрбазар)

Орчлонгийн дутуу гэдэг ганцхан юманд л байх юм даа

Аавдаа би эрхэлдэг байсан

Аавдаа би эрхлэхдээ
Алтан гадасны од аргамжааг буулгаж
Зээрийн шагайгаа холбоё гэж
Аадрын сүүлчийн солонго барьж
Шилбүүрийн үзүүртээ уяя гэж
Үлгэр дуустал үүр цайлгахгүй гэж
Өлөн шүүдрийг өдөр өнжөөе гэж
Эрхэлдэг байсан элдэвлэдэг байсан

Ээждээ би эрхэлдэг байсан

Ээждээ би эрхлэхдээ
Өлзийт булгийн халгайны
Өргөс болгоныг түүлгэе гэж
Өвдөг шалбалсан чулууны
Өөрийнх нь уйлахыг үзье гэж
Намайг өсгөсөн өвөөгөө
Холоо явахад нь авчирна гэж
Намрын шувууг буцаахгүй гэж
Нуурын хөвөөнд тоглоно гэж
Ээждээ би эрхэлдэг байсан

Одоо тэгэхнээ

Алтан гадасны од
Аргамжааг буулгахаар
Аав минь явчихсан юм биш байгаадаа
Алга байна

Өлзийт булгийн халгайны
Өргөс болгоныг түүх гээд
Ижий минь ирээгүй юм биш байгаа даа
Эзгүй байна

Мөнх бусын орчлонгийн дутууг бүтэн болгох гээд
Миний хоёр буурал одоо эзгүй байна

Дуртгалын гэрч (Б.Лхагвасүрэн)

Салаа гэзэгтэй хөөрхөн зураг тань
Сайртын горхины толионд байдаг
Би л таньдаг...

Санаанаас гараагүй чанга цовоо дуу чинь
Саргиат хайрханы хаднаас цуурайлдаг
Би л сонсдог

Алаг алаг чулууны бөөрөнд
Алганы чинь хээ байдаг
Миний л гарт тордог

Агьтын хоолойн ягаан ганга
Аалгүй салхинд ганхахаар үнэр чинь гардаг
Би л мэдэрдэг...

Айлын сайхан гэргий болсныг чинь
Аймаг хошуугаараа мэддэг
Би л үнэмшдэггүй...

Буурал ижий минь (Ц.Дамдинсүрэн)

Халх Монголын малчин
Хатгин овгийн нүүдэлчин
Харц язгуурт Дамдинсүрэн
Харь газар суухдаа
Эх нутгаа эрмэлзэж
Элгэн саднаа дурдаж
Эцэг эхээ санагалзаж
Эгшиглэж шүлэглэсэн нь энэ байна.

Энэ бие өсч
Эрийн цээнд хүрлээ
Эр бие чангарч
Хүний зэрэг боллоо
Энд тэнд явж
Юм үзмээр бодогдлоо
Эргүүлж тойруулж бодвол
Хол явмаар санагдлаа.

Сав шимийн номд
Санаа зоригоо хандуулаад
Сайхан төрүүлсэн эхдээ
Салахын ёсыг гүйцэтгээд
Сайн мориндоо морьдож билээ
Салж морьдсон тэр цаг
Санааны дотор илхэн
Сац бас бодоход

Хөрст дэлхийн хөвөөнд
Хөх тэнгэрийн хормойд
Гадаад далайн эрэгт
Гайхамшигт Лениний хотод
Шинэ цагийн сониныг үзэж
Шинжлэх ухааны шимийг хүртэж
Ертөнцийн чанарыг ойлгож авах
Ердийн боловсролыг оролдоно.

Саваагүй холыг зорьсон тул
Сааралгүй эрдмийг хичээх чухал
Аюулгүй алсыг давсан тул
Алжаалгүй номыг үзэх чухал
Эрдмийн хичээлийг эрхэмлэвэл зүй
Энэнийг ганц чухал болгоод
Эхийн сэтгэлийг мартвал буруу
Энхрийлж санах эх минь

Хөвөөрөн харагдах хөндийн амаар
Хөхрөн бүрэлзэх мананы дундуур
Хөндөлсөн байх уулын хөтлөөр
Хөвөлзөн нүүх үүлний доогуур
Өглөө үдэш саравчлан харж
Өдөр шөнө санаашран шаналж
Унтах бүр уулзан зүүдэлж
Сэрэх бүр дурсан ярьж

Арай гэж энэ өдрийг өнгөрөөвөл
Асар удалгүй шөнө хэтрээд
Алтан наран зүүн зүгээс мандаж
Аливааг гийгүүлээд маргааш болно.
Маргаашийн цаана бас маргааш
Өдөр шөнө ээлжилсээр л байна.
Явчсан хүү бас ирээгүй
Буурал ижий минь дурссаар л байна

Байлаа гээд илүүдэх нь бараг
Үгүй гээд дутагдах нь бараг
Ийм л нэг хүн
Энд явж байна.
Хөөрхий зайлуул ижий минь
Хөөршөөж намайг харахлаар
Муу бүгдийг сайн болгож
Муухай бүгдийг сайхан болгож

Эхийн сэтгэлийг мэдсэн юм бол
Эргэж хардаггүй, учир юу вэ?
Эхээ очиж өргөхгүй
Дэмий чалчаад юу хийнэ.
Гэнгэнэж гунганаж суухын оронд
Гэртээ харивал барлаа биз
Эхийгээ очиж өргөвөл
Элбэрэл гэдэг нь тэр шүү

Энэ ертөнцөд хүн гэж төрөөд
Эрдэм сурахгүй тэнэгээр өтлөх үү
Энэ цагт эр гэж өсөөд
Гэрийг сахиж насыг барах уу?
Яршиг төвөг хоёроор
Өөрийн биеийг эрхшүүлж
Мэдэхгүй чадахгүй хоёроор
Хамаг хэргийг мухарлаж

Унтаж идэх хоёрыг
Жаргал болгон эрхэлж
Нүд нуух анилдан
Гэдэс гүзээ цүрдийн
Ууж идэхдээ уургын морь
Урагшаа гишгэхдээ ургаа хад
Ухарч гэдрэгээ уллаж
Улбайж балбайж хэвтэх нэг муухай.

Айл зэргэлдээ олон улсаас хоцрохгүй
Ах дүү түмэн үндэстнээс гээгдэхгүй
Бохир бүдүүлэг ёсоо халахын төлөө
Боловсон чийрэг байдалд дэвшихийн төлөө
Өөрийн биеийг гололгүй
Өчүүхэн чадлыг чамлалгүй
Алд биеийг гамналгүй
Алхайж суун залхууралгүй

Энэ миний хүү гэж
Олны сүрэгт оруулаад
Энхрий миний үр гэж
Улсын зэрэгт явуулаад
Хaйрлах гэж тэвэрч суулгүй
Халдаж чангалж сургаад
Хал үзүүлж хашир болгох
Харьд явуулж догь болгох нэг чухал.

Зуун уулыг давж
Мянган усыг гатлаад
Энэ газар суухдаа
Эхээ дурсан санагалзахыг
Буруу гэж хэлэх үү та?
Буц харь гэж болох уу та?
Ахин дахин бодохлоор
Аргагүй учир ийм шүү нөхөр минь!

Ачит буурал ижий минь
Амраг үрээ дурсан байж
Амьсгал санаагаа алдан байж
Алаг нүдээ анин харан байж
Ариун тунгалаг нулимсаа унагаадаг бол
Алимд түүний дусал бүр
Алсад суугаа миний зүг
Аршаан болон цацраг даа.

Хайрт буурал ижий минь
Харьд яваа хүү чинь
Хамаг сайхан юмыг
Ханатал үзэж явна даа.
Энэ газар над
Элдэв зовлон байхгүй
Энхрий хүүгийн төлөө
Эх минь битгий зов доо.

Үсний өнгө ялгавартай боловч
Үйлс явдал ялгаваргүй
Үг хэл ялгавартай боловч
Үзэл зорилго ялгаваргүй.
Энэ их оронд
Элдэв үндсэний хүмүүс
Эзэн хүн мэт алхалж
Эрх жаргалаар амьдарна.

Олны гяндан болсон
Орос орныг хувилгаж
Ард түмний эзэмших
Ажлын ордон болгожээ.
Жаргалын энэ ордонд
Соёлын наран мандаж
Уужим болоод гэрэлтэй
Улам хөгжих замтай.

Эдний хийсэн юмыг
Эзэрхэг ноёд булаахгүй
Хийсэн ажилд тохируулан
Хэмжээ зүйгээр хувиарлана.
Энэ сайхан газарт
Эрдэм сурч яваа минь
Эрхэм дээд аз гэж
Эх минь анхаарч мэд дээ.

Ах дүү минь хүндэлнэ
Амраг нөхөд минь асарна
Хөнжлий чинь дэлгэнэ, дүү минь
Хөлий чинь хучна, бэргэн минь
Өнөө маргааш гэж яаралгүй
Өег тавтайгаар бодож
Санаа амар сэтгэл тэнийж
Бие амар хөл жийж

Тал сайхан нутагтай билээ
Тамсаг сайхан устай билээ
Таван хошуу малтай билээ
Тараг айраг элбэгтэй билээ
Өвгөн настан эцгийнхээ
Өмөг түшигт өссөн би
Өнөр буурал ижийнхээ
Өршөөл хайрд хүмүүжсэн би

Залгамж хойд үе байна
Залуу халуун нас байна
Хуучин балраа орхиё гэж
Хувьсгалт ажилд оролцъё гэж
Зориг бүхнээ шийдээд
Жолоо юугаа атгаад
Агуу санаа сэдээд
Алсын моринд дөрөөлөөд

Саран мэт тодхон
Саяхан мэт санагдавч
Сар өдөр өнгөрсөөр
Санамсаргүй жил боллоо
Өргөн талд өссөн би
Үдшийн гэгээг чиглээд
Ази тивд төрсөн би
Алс хойтод зориод

Наргүй өдөр бүрэнхий
Саргүй шөнө харанхуй
Эегүй нөхөр яг
Эрдэмгүй хүн таг
Эцгийн минь сургаал тэр
Өвгийн минь гэрээс тэр
Эрхэм сургаал үүнийг
Эндэлгүй дагахаар

Үр нь гэсэн намайгаа
Үнэн сэтгэлийн үүднээс
Үргэлж санадаг байдлыг
Үлгэрлэж гаргаж хэлэхэд
Хөвүүн болон заяасан
Хөөрхий тэр үр минь
Хүрээд ирэх болов уу гэж
Хүсэн санаж эрмэлзэж

Зажилсан хоол шимтэй болбол
Тавагтаа үлдээж
Балгасан цай амттай болбол
Данхандаа хоцроож
Санан санан сар өдрийг тоолж
Бодон бодон болзоо хугацааг хэмжиж
Уулзсан бүгдээс сураглан асууж
Учирсан бүгдэд хүсэмжлэн ярьж

Ингэж ихээр санадаг
Тэгж ихээр хүсдэг
Тэр хүн нь аль вэ?
Аваад үзье, хар даа
Алд хүрэхгүй хэмжээтэй
Атигар бага биетэй
Суу залиар сулхан
Сурсан эрдмээр дульхан

Тагжгар туранхай биеий минь
Тантайчсан тарган гэх
Дахлай хөх нүүрий минь
Мантайчсан цагаан гэх
Задгай үгийг ингээд нурштал
Зарим таньдаг нөхдийн хэлэх нь:
За яршиг нөхөр гуай
Завхай үгийг бүү донгос!

Үгүй! Нөхөр, учир байна.
Үнэнийг хэлэлцье нягтаар
Үнэмшиж чагнавал над хэрэг
Үргэлжлүүлж бодвол хэнд ч хэрэг,
Аавын бийд хүнтэй танилцах
Агтны бийд газар үзэх
Эд хураахаар эрдэм сурах
Эртний мэргэдийн сургаал биш үү.

Эхнэрээсээ ондоо хүнтэй танилцалгүй
Эмээлээсээ өндөр даваа давалгүй
Айлаасаа бусдын үүдийг таталгүй
Ахаасаа бусдын занг мэдэлгүй
Гэдийж суун хэлхийж
Хойшоо суун холхойж
Хуучнаа баримтлан үхширч
Яг баримтлан ягширч

Эхээс үр хүүхэд төрсөөр
Үрээс үүд өрх үүссээр
Хүн нь зон болж яваа
Хүлэг нь сүрэг болж яваа
Өнөр сайхан монгол үндсээ хөгжүүлж
Өргөн сайхан эрх чөлөөгөө бадруулж
Өтгөн сайхан мал сүргээ өсгөж
Өн сайхан нутаг усаа эзэмшиж

Аль байдаг чадлаар чармайж
Арга ухаан бүгдээ нэмэгдүүлж
Олон нөхдөө хөгжөөн уриалж
Олон түмний төлөө зүтгэх нэг чухал.
Үрийг хүмүүжүүлэх ачит эхээ
Үүрдийг уламжлах алтан хэлхээ!
Түмд төлөө нэмээд
Төрд үрээ нэмээд

Ийм ийм учруудыг
Илэрхийлж бүгдийг хянавал
Ингэж миний яваа нь
Илүү ч биш зөвтэй.
Эхийн санаа үрд
Үрийн санаа ууланд
Уулын цаана ус
Усны цаана уул

Элдэв газар тэнэсэн
Элбэрэлт багат миний хүү
Энэ мэт гайхаш тасарч
Эхээ дурссан санаа
Цал буурал ижийгийн минь
Цаглашгүй мэнэрсэн сэтгэлийг
Цайг сүүгээр сүлэх мэт
Цаг зуурам ч баярлуулах болоосой.

Асралт ижий минь ээ, хүү чинь
Аль нэгний зарц болж яваа биш
Арван шар цай олж ядаж яваа биш
Ардын төлөө чин санал барьж
Амгалант сайн цагийн босгыг алхаж
Алдарт гэгээн оронд эрдмийг суралцаж
Амар мэнд яваа учрыг минь мэдээд
Ай хөөрхий ижийн минь гуниг арилах биз.

Эндхийн хүн намайг
Эцэг эхийн адил
Элдэв зүйлд тэтгэж
Эрдэм номд сургана.
Үзэх сургууль сонин
Үеийн нөхөд олон
Үндэс бүрийн хүний
Үр хүүхэд бидний

Харгис хуучны ёс бол
Хайлах цас мэт устаж байна.
Хамгаар эрхт ёс бол
Хаврын цэцэг мэт дэлгэрч байна
Ачит Ленин багшийн
Асар мэргэн удирдлагаар
Ажилчин тариачин нэгдэж
Арга хүчийг хавсарч

Нийт хүн бүгдээр
Нэг гэрийн ах дүү мэт
Нийлж ажлаа бүтээх
Нийгэм журам тогтжээ.
Идэвх зоригт баатрууд
Их ажлыг бүтээгээд
Илтэд үрийг үзэж
Инээх баясах хосолно.

Азтай хүү би чинь
Алс газар сууж байна
Ах дүү хоёр минь
Амраг эхээ өргөж байг
Миний бие эзгүй ч болов
Миний нөхөд үлдсэн
Эрвэй би эзгүй ч болов
Эх янаг чамайгаа

Жаргал эдэлж амар суу даа
Жирийн янзаар тайван бай даа
Жил болж чөлөө тавих цагт
Жиг нэг болж би нэг харих шүү, ижий минь.
Цаг улирлын дулаарахад
Цас мөсний хайлахад
Харьсан шувуу ирдэг
Явсан хүн эргэдэг
Хатаж хоцорсон өвс ногоо
Нар чийгээс амьдран ургана
Хагацаж явсан эх хүү
Баяр цэнгэлээр уулзан золгоно.
Санасан хэрэг сэтгэлчлэн бүтээд
Хэлсэн үг ёсчлон болоод
Уулзсан цагт өлзийтэй болтугай!
Учирсан хойно жаргалтай болтугай!

Хоёр настай Ро (Цэндийн Дамдинсүрэн)

Дээшилж яваа Монголын
Дэвшиж яваа У-гийн
Дэлгэрч яваа Сү-гийн
Өсөж яваа Ро-гийн

Нүд нь дүгрэг бөгөөд харавтар
Тунгалаг толийн гэрэлтэй
Шүд нь хурц бөгөөд жижиг
Цагаан лавайн өнгөтэй

Үс нь нарийн бөгөөд хархан
Зөөлөн мяндасын ширхэгтэй
Зүс нь бор бөгөөд хөрслөг
Сайхан Монголын шинжтэй

Ариун тунгалаг ухаантай
Аз завшаан ихтэй
Алив хүсэл нь бүрдсэн
Амраг хөөрхөн дүү минь

Ангаахайн чинээ амандаа
Алим үмхээд бувалзана
Аягын чинээ гэдсээ
Амтат жимсээр дүүргэнэ

Толинд байгаа дүрстэйгээ
Тоглон инээн наадна
Тохойн чинээ биеэрээ
Бүжиг хийх гээд дэвхцэнэ

Аятай харагдсан бүгдийгээ
Ай е е гэж дуудна
Аав ээжээ харахдаа
Ааваа, маам аа гэж байна.

Балга хүрэхгүй шөлийг
Барж ядан ууна
Үмх хүрэхгүй махыг
Үлтэлж ядан иднэ

Үдээс үдэш болтол Text Box:
Үүргэлж бүр ядарчихна
Үргэлж юм оролдсоор
Нойр нь бүр хүрчихнэ

Тэнд энд гишгэсээр
Тэнтэр тунтар явна
Тэвдэж яарч явсаар
Тээглэж бүдэрч ойчно

Бөгтөгнөж байгаад мөлхөнө
Бондгонож байгаад босно
Муу муу гээд заана
Хош хош гээд хараана

Боргоцой гараа сарвайгаад
Боов боов гэж бархирна
Өгөхгүй бол уйлж гарна
Уйлаад унжаад ирэхлээр

Нүүр нь улайн үрчийгээд
Нүд нь онийн гурвалжилаад
Нулимс нь ундран дуслаад
Нус нь бөнжигнөн гоожоод

Бий чадлаа шавхаад
Бияа бияа гэж бархираад
Аав ээжээ маажлаад
Аргадаж авахыг горьдоно

Эрээн мярааныг харуулбал
Ингэж уйлахаа больчихно
Ээж нь аваад аргадвал
Мээмээ хөхөөд тайвширна

Тохойн чинээ биетэй
Ханцуйн чинээ дээлтэй
Бээлийн чинээ малгайтай
Балчир нялх дүүгийн минь

Аавдаа алт болсон
Ээждээ сувд болсон
Энхрий булбарай бие нь
Эсэн мэндээр хүмүүжиг

Бага жаахан бие нь
Батжин сайнаар торниг
Бадамлянхуа цэцэг мэт
Бадран сайнаар дэлгэрэг

Ай хөөрхий Ро минь
Эрэгтэй хоёрын дээр
Эмэгтэй гурвын хамт
Тааруухан таван дүүтэй болоорой

Хуучин цагийн сүүлд
Хувьсгалт цагийн эхэнд
Харанхуй үеийн өнгөрөхөд
Гэгээн замын нээгдэхэд

Тохиолдож төрсөн зол байна
Олны үзэх гайхамшиг байна
Эрдмийг сурах завшаан байна
Энхжин жаргах заяа байна.

Арвидах шинийн сар шиг
Дэлгэрэх хаврын цэцэг шиг
Өдөр бүр өсөж байгаа
Цаг бүр чадалжиж яваа

Эрхэм янаг дүүдээ
Захих захиа, хэлэх үг
Заах сургаал, бэлэглэх ерөөл минь
Арав шахам наснаасаа

А, Б гээ холбосоор
Ахих шатаа дамжаарай
Арав тавыг нийлүүлсээр
Дөхөх замаа олоорой

Бэх цаас учруулсаар
Бичгийн эрдмийг сураарай
Эрдэм ажлыг хосолсоор
Эрхэм гавъяаг байгуулаарай

Хоёр хүрээгүй нялхдаа
Туурайт морины давшгүй
Тураг шувууны дэвшгүй
Түмний газар хүрчиж дээ

Гар нь ганзаганд хүрвэл
Гадаад далайг туулах байх
Хөл нь дөрөөнд хүрвэл
Хөрст дэлхийг тойрох байх

Ээ хөөрхөн Ро минь
Аэропланаар энд тэнд нисэж
Галт тэргээр газар бүр зугаацаж
Газар усны гайхамшгийг үзээрэй

Түүнээс Монголдоо буцаж
Төв журмаар явж
Түвшин голомтыг байгуулж
Түгээмэл ихээр жаргаж

Таван ханатай гэр барьж
Тал дүүрэн мал билчээж
Зуун адуу ууландаа хурааж
Мянган хонь гаднаа хотлуулж

Тогоо дүүрэн сүү хөөрүүлж
Торх дүүрэн өрөм хурааж
Суулга бүгддээ тараг бүрж
Сав бүгддээ аарц шүүж

Шинэ ааруул хүүдийгээр гаргаж
Шилдэг айраг хөнөгөөр сөгнөж
Шимийн архи аягаар бялхуулж
Шингэн зөөхий хувингаар уудалж

Аав ээждээ өргөн дэвшүүлж
Ах дүүдээ өгөн хүндэлж
Халуун зуураа найрлан цэнгэж
Харь олныг зочлон хуримлаж

Эцэг өвгөдийн сайшаалыг сонс
Эмгэд хөгшдийн ерөөлийг дуул
Ард олондоо их тус бол
Амар жаргалыг ихээр эдэл

Сэрж амжаагүй зүүд (Б. Батчулуун)

Сэтгэлдээ тээж зүрхэндээ бөөцийлсөн
Зүүдэндээ жаргаж сэрэхдээ зовсон
Гунигт аялгуу болж надад үүрд шингэсэн
Худал бүхний өмнө үнэн болж шаналсан

Энэ миний сэрж амжаагүй зүүд
Энэ миний сэрүүн зүүдэлсэн хайр
Энэ миний дахиж үзэхгүй жаргал
Энэ миний алдагдсан жаргалтай зүүд

Хүслийнхээ эрхэнд хяслан болж алхалсан
Хүний жаргалд атаархан байж уйлсан
Амьдрал гэдэг азын сугалаанд хожигдсон
Ахин тохиохгүй хос од бидэн хоёр

Энэ миний сэрж амжаагүй зүүд
Энэ миний сэрүүн зүүдэлсэн хайр
Энэ миний дахиж үзэхгүй жаргал
Энэ миний алдагдсан жаргалтай зүүд

Ариун хайранд зовлон сүүдэртсэн
Алаг эрээн өнгөнд дандаа хууртагдсан
Алдсан амьдрал эргэж хорсол болж буцалсан
Аз жаргалын хараацай даль жигүүрээ хугалсан

Энэ миний сэрж амжаагүй зүүд
Энэ миний сэрүүн зүүдэлсэн хайр
Энэ миний дахиж үзэхгүй жаргал
Энэ миний алдагдсан жаргалтай зүүд

Нэг л мэдэхэд чи саятан (Батсайханы Батчулуун)

Ахиад олдохгүй арван найман нас
Нүд ирмэхийн зуур өнгөрөн одно
Нэг л мэдэхэд нэгийг сугадаад хэнэггүйхэн алхална
Амьдрал гэдэг амар юм шиг ам мэдэн томорно

Тэгэхдээ бүү тэнэгтээрэй
Амьдрал гэдэг амар биш шүү
Сайн тунгаах юм бол алзахгүй ээ

Хэрвээ чи насанд хүрсэн бол архийг ууж үз
Хэрвээ чи хүсэх юм бол тамхийг хэрэглээд үз
Хэрвээ чи эхнэргүй бол хүүхнүүдтэй найзлаарай
Хүнтэй суухаасаа өмнө бүгдийг үзээрэй

Тэгэхдээ бүү хэтрүүлээрэй
Амьдрал гэдэг богино шүү
Сайн тунгаах юм бол алзахгүй ээ

Хэрвээ чи хүнтэй суусан бол ханиа бүү зовоо
Хэрвээ чи өнөр бол үр хүүхдүүдээ халамжлаарай
Наян насыг насалсан юм шиг амьдралын ухаанаар
Залуу насаа үдэх юм бол нэг л мэдэхэд чи саятан

Тэгэхдээ бүү сагсуураарай
Ямар байснаа байнга санаад
Ядарсан хүмүүст туслахыг хичээгээрэй

Тэд махнаас бүтсэн (Терри Биссон)

- Тэд махнаас бүтсэн.
- Мах гэнэ ээ?
- Мах. Тэд махнаас бүтсэн.
- Мах уу?
- Ямар ч эргэлзээ байхгүй. Бид гаригийн өнцөг булан бүрээс хэд хэдийг туршуул хөлгүүд дээрээ авч ирж бүтэн үзлэг хийсэн. Тэд нар бүхлээрээ мах.
- Ийм юм байх боломжгүй. Радио дохионуудыг яахав? Одод руу илгээсэн мэдээнүүдийг?
- Тэд радио долгион ашиглаж ярьдаг, гэхдээ тэд радио дохио гаргадаггүй. Машинууд гаргадаг.
- Тэгвэл хэн тэр машинуудыг чинь бүтээсэн болж байна? Бид тэдэнтэй л холбоо барих хэрэгтэй.
- Машинуудыг тэд бүтээсэн. Энийг л хэлэх гээд байсан юм уг нь. Мах машиныг хийсэн.
- Ямар ч утгагүй юм. Мах яаж машин хийх болж байна? Чи намайг оюун ухаантай мах байдагт итгэ гэх гээгүй биз.
- Би танаас гуйгаагүй, танд хэлж байна. Энэ амьтад тэр хавьдаа бол ганц оюун ухаантай нь бөгөөд тэд махнаас бүтсэн.
- Орфолей шиг байж магадгүй шүү дээ. Яагаав, нүүрстөрөгч дээр суурилсан, махан үе шатыг дамждаг оюун ухаан.
- Үгүй. Тэд мах төрөөд мах үхдэг. Хугацаа нэг их ороогүй болохоор бид тэднийг хэд хэдэн үеийн туршид нь судалсан. Махны амьдрах хугацаа хэр урт гэж бодож байна?
- Хүлээж бай. Тэдний биеийн хагас нь мах байж болно шүү дээ. Веддилей шиг. Махан толгойтой боловч дотроо электрон плазм тархитай.
- Үгүй дээ. Веддилей шиг махан толгойтой болохоор нь мэдээж бид ч энэ боломжийг тооцож үзсэн. Гэхдээ танд хэлсэнчлэн бид тэднийг бүтэн үзлэгт оруулж шалгасан. Дотор гаднагүй бүгд мах.
- Тэгэхээр тархигүй гэсэн үг үү?
- За санаа зоволтгүй, тархи байгаа. Би юу хэлэх гээд байна гэхээр тархи нь махнаас бүтсэн!
- Тэгвэл ... юу нь бодож сэтгэдэг болж байна?
- Та нэг л ойлгохгүй байна аа даа. Та миний хэлж байгааг хүлээж авахаас татгалзаад байна. Тархи нь бодож сэтгэдэг. Мах.
- Сэтгэдэг мах? Чи намайг сэтгэдэг маханд итгэ гээд байна шүү дээ!
- Яг зөв, сэтгэдэг мах! Амьд мах! Хайрладаг мах. Мөрөөддөг мах. Бүх юм нь мах! Та бага ч атугай төсөөлөл авч эхэлж байна уу эсвэл би дахиад эхнээс нь эхлэх үү?
- Бурхан минь. Чи тоглоогүй байх нь. Тэд махнаас бүтсэн.
- Баярлалаа. Арай гэж нэг юм ойлгуулав бололтой. Тийм. Тэд махнаас бүтсэн. Тэгээд бас тэд бидэнтэй холбоо барих гэж тэднийхээр бол бараг зуугаад жил оролдож байгаа юм байна.
- Ээ бурхан минь. Тэгээд тэр мах одоо юу хүсч байгаа юм бол?
- Эхлээд тэр бидэнтэй ярилцахыг хүсч байгаа. Дараа нь мэдээж Ертөнцөөр аялах, бусад оюун ухаантнуудтай уулзах, санаа бодол мэдээлэл солилцохыг хүсэх биз. Байдаг л зүйл.
- Бид махтай ярилцах ёстой болох нь.
- Ай даа. Наадах чинь л тэдний радиогоор илгээсэн мэдээ шүү дээ. “Сайн байн уу. Хүн байна уу. Энд хүн байна уу.” Иймэрхүү юмнууд.
- Тэгэхээр тэд үнэхээр ярьдаг байх нь. Тэд үг, ойлголт, хийсвэрлэл хэрэглэдэг үү?
- Аахаан. Бүгдийг нь махаар хийдэг л болохоос биш.
- Чи түрүүнд тэд радио ашигладаг гэж хэлсэн биш бил үү.
- Тийм л дээ, гэхдээ радио дээр нь юу байдаг гэж бодож байна? Махны дуу. Махыг хооронд нь алгадах, эсвэл сэгсрэхэд дуу гардаг даа. Тэд махнуудаа хооронд нь алгадаж бие бие рүүгээ сэгсрэх замаар ярьдаг. Бүр махаараа агаар шахаж дуулдаг гээч.
- Бурхан минь. Дуулдаг мах. Арай хэтэрсэн юм болж байна. Тэгэхээр ер нь чи яая гэж бодож байна?
- Албан шугамаар уу албан бус шугамаар уу?
- Аль алинаар нь.
- Албан шугамаар бол бид ертөнцийн энэ хэсэг дэх бүх оюун ухаант амьтад, мульти-амьтадтай ямар ч ялгаварлал, айдасгүйгээр холбоо тогтоож, эелдгээр бүртгэж авах ёстой. Албан бус шугамаар бол би энэ тухай бүх бичлэгүүдийг арилгаад бүгдийг мартъя гэмээр байна.
- Чамайг ингэж хэлнэ гэж бараг мэдээд байсан юм аа.
- Энэ хатуу ч гэсэн ер нь юманд хязгаар байх хэрэгтэй. Бид үнэхээр махтай холбоо тогтоомоор байна гэж үү?
- Зуун хувь санал нийлж байна. Юу гэж хэлэх юм болж байна? “Сайн уу, мах аа. Сонин юу байна?” Гэхдээ ингэх боломжтой юу? Хэдэн гаригийн тухай яригдаж байгаа билээ?
- Ганц гариг. Тэд бусад гаригууд руу махны тусгай чингэлэгнүүд дотор зорчиж чадна, гэхдээ бусад гаригууд дээр очоод тэнд амьдарч чадахгүй. Мөн мах учраас тэд зөвхөн С огторгуй дотуур л зорчих боломжтой. Энэ нь тэднийг гэрлийн хурднй зааг дотор оруулах ба гадныхантай холбоо тогтоох боломжийг үлэмж багасгана. Үнэндээ бол хязгааргүй бага болгоно.
- Тэгэхээр бид Ертөнцөд хэн ч байхгүй юм шиг дүр үзүүлэд л байж байя.
- Тэгье.
- Харгис л юм. Гэвч чиний хэлснээр хэн махтай уулзахыг хүсэх вэ? Нөгөө манай хөлөгнүүд дээр байсан, та нарын шалгаж үздэг амьтдыг яах вэ? Тэд нар эргэж санахгүй юу?
- Тэд нар эргэж санавал нөгөөдүүл нь тэднийг солиотой гэж бодно. Бид тэдний толгой дотор нь ороод махыг нь жаахан индүүдчихсэн болохоор тэд биднийг зөвхөн зүүд гэж бодно.
- Маханд зүүд болно гэнэ ээ! Ямар хачин сонсогдож байн аа, махны зүүд болно гэдэг.
- Тэр хэсгийг бүхлээр нь эзэнгүй гээд тэмдэглэчихлээ.
- Сайн байна. Албан ба албан бус шугамаар зөвшөөрлөө. Хэрэг хаагдлаа. Өөр юу байна? Галактикийн тэр талд сонирхолтой зүйл алга уу?
- Байна, G445 бүсийн есдүгээр ангиллын нэг одон дотор ичимтгий боловч сайхан ааштай нэг устөрөгчийн цөм кластер байна. Галактикийн хоёр эргэлтийн өмнө бидэнтэй холбоотой байсан, одоо нөхөрсөг харилцаагаа дахиад саргээе гэж байна.
- Тэд байнга ингэж байдаг юм.
- Яагаад үгүй гэж? Орь ганцаараа байвал Ертөнц ямар тэвчих аргагүй ямар хүйтэн байх бол төсөөлөөд үз дээ ...

Боржгины бор тал (Б.Лхагвасүрэн)

Санаа алдахад
Эхийн сүү тагнайд амтагдаж
Салхины үзүүр залгихад
Агь хоолойд аргасан
Боржигины бор тал минь

Тэргэл саран туулж баралгүй хээр хонодог
Тэнгэрийн хэвтэр буурал тал минь
Таанын цагаан толгойноос өөр
Тайтгаруулах цэцэггүй нүцгэн тал минь
Нандин эрхэмсэг эгэл боргилын туйл
Нар хур царайчилсан газрын саальтай хормой минь
Тэнгэр тийчиж намайг төрөхөд тал минь
Торго шиг зөөлөн байсан чи
Жаргал зовлон хоёрыг амсаж эдэлж
Чулуун дээр чинь баяр гунигийн нулимс унагахад
Эр хүн шиг нуруутай бай гэсэн шиг
Эргүүлж над руу цацан хатуугаас хатуу байсан чи
Сайран дээр чинь өдөлсөн жигүүртэн тэнгэртээ нөгчихөд
Салхи хөлөглөсөн өд нь чам дээр эргэж буудаг
Ботго нь үхсэн ингэний
Борвио хагартал савирсан цусны туяатай сүүг
Чи л залгиж зовлонг нь хугасалж
Чинэсэн хөхийг нь амирлуулсан
Дээдсийн шарил харваж унасан тэнгэрийн солирыг
Дэлхийн төвтэй чи л нийлүүлсэн
Чиний шарх
Зүрхний шархнаас хождож анина тал минь
Тугалын бэлчээрээс эхлэн
Тоглоом дэлгэсэндээ чи
Намайг эрх болгосон
Туулсан зуунуудын гашуун сургамжийг
Хэлж зүрхлээгүйдээ чи
Намайг гэнэн болгосон
Газрын нүдэн булгийн чинь
Хад цоолсон догшин цамнаа
Намайг эрэмгий болгосон
Хөрөөний ир шиг алсын намхан уулсын чинь орой
Хөх галын чинь урт улаан дөл
Намайг бадрангуй болгосон
Сайхан чинийг гандах элэгдэх хоёр
Сартай шөнийн чинь чимээнд зангирах цагаан аялгуу
Намайг уяхан болгосон
Нутаг усны минь хаяа өлзийтэй түмэн
Нуур тойрмын ширхэг чулуу хүртэл
Намайг хүн болгосон
Байдуу мянганы уулсаа дууриан
Толгойд буурад сууж
Багадаа хөхсөн эхийн сүү
Гадагшлахын цагт
Шүлгээ би чам дээрээ
Хүн улуу шиг орхиод
Сүүдрээ дарж унахдаа
Элгий чинь цөмлөн шингэнэ
Боржигины бор тал минь

Хуримын зар (Бавуугийн Лхагвасүрэн)

Гүүний сүүл хол дундуураа уруудсан намрын өдөр
Гил хар нүдэн чиний хуримын зарыг
Олны салхинаас сонслоо
Устай хавчигийг чинь тэгнэлцэж явсан
Худгийн асгарт хэллээ
Уулзаж учирч байсан намхан толгоддоо дуулгалаа
Найран дээр нь очлоо
Унага тамгалсан найртай давхацсан хурим
Уул доргиосон нижгэр боллоо
Их хөлтэй найрнаас сэтгэл салган гарвал
Эмээлийн мөнгөн баавар дээр хар чийг унажээ.
Энтээ уулын хярд азын цолмон өеөджээ.
Найрын гэрээс
Хайрлаж явсан хөөрхөн Хорголжин
Хаданд цав суутал тас тас инээнэ
Эрхэлж унасан намрын мананг яран
“Эр бор харцага” сэрчигнэнхэн замхарна
Уг нь би тэднийд агсан тавья гэж бодсон юм
Ухаант ардын дуундаа хүлээтэй байгаад чадсангүй.

1976 он

Гарз (Р.Чойномын зүүдэнд орсон шүлэг)

Орчлонгийн тоос хєдєлгєж яваа
Олон аавын хvvхдэд
Єєр єєрийн хэрээр олз гарз хоёр
Єдєр шєнє шиг ээлжилж байдаг юм.

Алддаг юм гээдэг юм
Амаа барих байтугай тархиа балбаталаа
Хонхойж хотойтлоо алддаг л юм
Хожим нь овойж оцойтол олдог л юм.

Энэ юу ч биш
Эргэж нєхєгддєг гарз – гарз бишээ
Ээжийгээ vгvй болоход харин
Эргvvлж юугаар нєхєх юм бэ ?

Санаа зvvдэнд багтаагvй аюул
Салам ниргэх цагт
Анзаараагvй явсан тэр эх хvний
Аугаа ихийг та ойлгох болно.

Таны сэтгэл зvрхэн дотор
Тас харанхуй нvх онгойж
Тансаг жаргал аль єнгєтэй бvхэн
Талаар хоосон юм шиг санагдана.

Єчигдєрхєн болтол энэ хvнийг
Єнє мєнхєд байж л байх юм шиг
Хайхрах ч vгvй хvндлэх ч vгvй
Хар багаасаа одоо болтол зовоож

Зовохын эрхэнд хэлсэн vгийг нь
Зориуд тохуурхаж илvv vг хэллээ гэж
Инээж наадаж явсан байна.
Ижий гэдэг шvтээнээ газар хаяж явсан байна.

Єнєєдєр гэтэл хорвоогийн
Єгснєє авах єдєр болж
Тив дэлхийд хаанаас ч олдохгvй шvтээнийг чинь
Тэнгэр ниргэх мэт аван одлоо.

Одоо болоход энэ єдрєєс ємнє
Орчлонд та хамгийн баян хvн явжээ.
Ерийн эхийн ер бусын хайранд цадаж
Ертєнцєд та хамгийн танхи хvн байжээ.

Тэр хvний дэргэд зовлон бvхэн зовлон биш
Тэр хvнтэй жишвэл гарз бvхэн гарз биш
Єєрєє ч мэдэлгvй жаргаж явсан алтан vе чинь
Єчигдрєєр тасалбар болсон байна.

Ээж … нэгэнт vгvй болсноос хойш
Эд хєрєнгєєр яах юм бэ ? Мєнгєєр яах юм бэ ?
Эхнэр хvvхэд юу юм бэ ? Найз нєхєд юу юм бэ ?
Энэ бvхэн цєм … хэрэггvй санагдана.

Одоо тэр хvнгvйгээр
Орчлон дээр амьд явна гэдэг
Утгагvй зvйл шиг бодогдоно.
Уй гуниг ийнхvv сэтгэл зvрхийг бємбєгддєг юм.

Чухам энд л таны зориг
Чулуу юм уу, шавар юм уу гэдэг нь танигдана.
Энэ гарзыг даасан эсэхээрээ та
Эр хvн мєн биш ээ харуулах болно.

Тэмцлийн хуультай амьдралын орон тоонд
Тэнцэх эсэхийн шалгалт энэ ээ
Ээжийн чинь хэлсэн vг бvхэн
Энэ шалгалтын бэлтгэл байсан юм.

Єнєєдрєєс урагших амьдрал чинь
Амьдрал бус сургууль байсан юм.
Єнєєдрєєс хойш та энэ
Єрх айлын жинхэнэ багана болно.

Эрчилсэн их гашуудал намдаж
Эгшин зуурын цєхрєл арилж
Эргэцvvлж та юм бvхнийг бодно.
“ Эр хvний дотор эмээлт морь багтана “

Ухааран бодвоос юм бvхэн
Урьдынхаасаа vнэтэй санагдана.
Амьдралын жинхэнэ гарзыг хvн
Амсаж байж сая ойлгодог юм.

Бөмбөг (Р.Чойном)

Аз жаргал чи
Алаг бємбєг шиг ойж бууна
Атархан залуугаасаа би
Чамтай хєєцєлдлєє.

Хєлсєє дуслуулж
Хєлєє цуцаанхан гvйж хvрэхэд
Гарын vзvvрээс чи
Ганцхан ойгоод арилна.

Дээр дээр ойно.
Дэндvv хол vсэрнэ.
Дэвхрээд дэвхрээд чамд
Ихэнхдээ vл хvрнэ.

Хэрвээ би амрах гэж
Хэвтэх буюу суух юм бол
Хэзээ ч чи гvйцэгдэшгvй
Хэт хол арилна.

Yvний учир элдэв
Yхэн хатан элдэв.
Наранд саранд элдэв
Насан туршаа элдэв

Чамайг гvйцсэнгvй
Чадал одоо дуусжээ …

Хундага өргөх үг (Р.Чойном)

Эргэж буцахгvйн тєлєє
Энэ хундагыг єргєе
Урагшаа давшиж явна гээд
Ухарч шившиг болохгvйн тєлєє !

Бусдаас дутуу байж илvv гэж
Буруу ойлгоод инээдэм болохгvйн тєлєє
Хєвчин дэлхийн хvчтэнтэй зиндаархах гээд
Хєлд нь vрэгдэхгvйн тєлєє !

Хайртыгаа гээд дайсандаа
Хаалгаа нээж єгєхгvйн тєлєє
Бусдын доромжлон байгааг мэдсээр байж
Буруу ойлгосон болж худлаа инээхгvйн тєлєє !

Товчоор хэлбэл хэн хvнгvй
Толгой бєгс хоёроо солихгvйн тєлєє
Эхний бєгєєд эцсийн
Энэ хундагыг єргєе !

Хэрлэн (Р.Чойном)

Єссєн нутгийн минь дундаршгvй салхи
Єргєн цэнхэр Хэрлэн мєрєн минь
Єнє эртээс єнєєдрийг хvртэл
Єнєр тvмний минь дуулсан дуу юм

Цэцэн хааны нутаг уужим болоод
Цээл сайхан хоолойт дуучин сайтай
Цэцгийн гурван сардаа Хэрлэн мєрєн
Цэнгэлийн сайхан дуугаар цэлэлзэн урсана

Улсын наадам болохуй дор дуу хуур ихсэж
Уяран хайлах сэтгэл, сормуус чийглэн баясана
Урт сайхан Хэрлэн, тэр л дуугаар vерлэж
Урд хойд эргээ даван даван мэлмэрнэ

Алтан намрын хуучаар, гvv тавих цаг
Ая дуу шингэрч ажил явдал ихсэнэ
Амгалан цэнхэр Хэрлэн, усан биеэ татаж
Аянчин олон шувуунд дуугаа хvртээж явуулна


Цастай цагаан євєл, хvний дууг хvлээж
Цантай эргэн дундаа хэрлэн мєрєн саатна
Єнгєрсєн зуны дуу, удаах зунаа хvлээж
Єргєн хєндийд дvvрэн, болор єнгєєр хатуурна


Хvйтэн хvйтнээс айгаагvй, шинэхэн хоёр янаг
Хvслийн дуугаа дуулахыг, хэрлэн мєрєн сонсоод
Идэр есийн шєнє, мєсєє зад тийрээд
Ижийн чанасан цай шиг уур савсуулаад бялхана.

Хүйтэн шөнө (Р.Чойном)

Ганхирсан сэтгэл шиг их талын дунд
Галзуу шуургатай тас харанхуй шєнє
Далайгаасаан тасарсан нэгэн загас шиг
Дассан чамаасаан хол миний нойр хулжив

Гэр дээр єрх дэрвэнэ
Дэр дээр зvрх шимширнэ
Хар будаг шиг хар шєнийн дунд
Шар цэг шиг итгэл минь сvvмийнэ

Єргєн хєнжлийн буланд хохийж
Євєр дотуур салхи сэнгэнэнэ
Єчнєєн бодол од шиг єнгєц
Єглєє болтол хот шиг хол оо.

Морьтон бүсгүй (Р.Чойном)

Залуу насны хорвоогоор зайж явсан миний
Зам мєрийг хєндлєн чагт тавин дарах шиг
Монгол тvмний жавхаа явган надад хvндэднэм
Морьтой нэгэн бvсгvй дайрчих шахаад єнгєрлєє.

Хар суран жолоог тас атгасан бvсгvй
Хасаг ташуур шиг харцаар нvvр ороолгоод єнгєрєв
Хангал тарган морины гучин градус ташааг
Хагас тохой ташуураар зад гуядаад єнгєрєв

Єлмийдvv жийсэн дєрєєнд нь нар тусаад ойхдоо
Єнгє аархал хоёроор хамар сєргєх шиг санагдав
Єндєр хээр морьтны нь давхиа доороос дэгдсэн
Єлєн тоос нь намайг буурал болтол дарав.

Шаавай тєрсєн бvсгvй намжир хаян одохдоо
Шантгардуухан хамраараа нарыг єргєх шиг vзэгдэв
Шар дурдам бvсээр хvрэн торгыг ороосон нь
Шармал алтан цалмаар зvрхийг уургалсан мэт харагдав.

Эрчлэн хийсэх газар морины сvvл хоёр
Эртний дайчин гvрний жанжин туг шиг сvртэй
Эмэгтэй тєрсєн атлаа эр л морийг захирсан нь
Эрцvvл биднийг ялгаагvй унаад гуядсан шиг дvртэй.

Хvрэн торгон дээлийн чинь сэжvvрийг нємєрье гэвэл
Хvvхэн чамайг гvйцэх унаагvй юм шиг байна уу.
Хvлэг цуцах газар шvлэг цуцаа гэж vv
Хvсэл цуцах алсад бие чинь хvрээ гэж vv.

Зvрх минь (Р.Чойном)

Зvдрэл догдлолын хэмжvvр
Зvрх минь чи уучлаарай
Зvйтэй амьдралын зvйгvй єдрvvдэд би чамайг
Зvгээр нэг ч байлгасангvй уучлаарай

Єнєєдєр чи эмнэлэгийн vvдэнд
Євчтєний бvртгэлд нэр бичvvлж
Харь хийцийн цахилгаан багажийн
Хариу хvлээж суух чинь аргагvй ээ!

Yvлэн чєлєєний нар шиг амьдралд
Yздэгээ чи vзлээ ядарлаа
Yй олон учрал тохиол цvнхэлд
Yхчихээгvй чинь их юм.

Газрын єєд єгссєн хvний зvрх нь ядардаг бол
Ганц олдсон нас минь тэр чигээрээ єгсєлт байсан юм чинь
Яруу найргийн дуут єндєр єєд бvх насаар авирсаар
Ядрах чинь тvмэн зєв миний зvрх.

Аюулт дайнд орсон хvний
Атгасан зvрх нь зовдог бол
Амьдрал минь бvхлээрээ тулалдаан байлаа
Алаг зvрх минь зовох нь зєвєє.

Илэрхий магтаалд хvний зvрх хєєрч зовдог бол
Ид насны минь гучин гурван хавар тэр чигээрээ
Иж бvрэн магтаал, алга ташилт, цайллага байсан юм чинь
Ингэж ядрах нь миний зvрхний тvмэн зєв.

Байлдааны сум бємбєгєн дээр
Балталзаж айсаар хvний зvрх євчилдєг бол
Yзэл суртлын бємбєгєєр єдий их бємбєгдvvлсэн миний зvрх
Yхчихээгvй нь их юм євчлєх бага хэрэг.

Зvдрэл догдлолын хэмжvvр
Зvрх минь чи уучлаарай
Зvйтэй амьдралын зvйгvй єдрvvдэд би чамайг
Зvvгээр хатгуулж явсангvйг минь уучлаарай.

Янаглах эрхийн vнэмлэх
Ямар ч хvний урд байдаг гэвч
Миний зvрхийг хайрлаж даахгvй
Хvний хvvхэнд єгч байгаагvйг минь уучлаарай.

Дайсагнаж єгсєн хvндэлж барьсан
Дарсны амт адилхан боловч
Хуурмаг гараас бялдуучлалын дарсыг
Хувь илvv хvртсэнийг минь уучлаарай.

Зvрх минь чамайгаан би нэг ч жаргаасангvй
Зvрх минь чи намайг нэг ч зовоосонгvй
Хорвоогийн vнэнд аргагvй гvйцэгдлээ
Хоёул эмнэлэгийн хаалга татъя даа.

Чойномын нэгэн шүлэг

Хєшиг татсан сэрvvн бороонд
Хєлрєх адил цонхны шил
Усан дуслаар бєнжигнvvлэн
Уйлж байгаа ч юм уу даа

Хєгшид євгийн маань эл хуль нутаг
Хєдєє сумын минь бєглvvхэн тєв
Урьдын бага нас сэтгэлд орж
Уйлмаар ч байгаа юм уу би.

Бороо хураар тэнгэр уйлахуй
Болор шил ч уйлдаг юм уу даа?
Цонхыг уйлахад хvний сэтгэл ч
Цочирдож бас уйлдаг юм уу даа.?

Yvл цонх сэтгэл гурав
Yерлэх усан хэлхээтэй ч юм уу даа!

Амрагтаа (Р.Чойном)

Хамгийн сvvлд гудамжнаа
Халуун нулимсаа унаганхан
*Амаржихаар євдлєє* гэж хэлсэн
Аяархан дууг чинь би сананам

Зангираад гарсан тэр нулимс
Залуудаа эдэлсэн зовлонгийн
Хамаг гашууныг шингээсэн юм шиг
Хачин булингартай байж билээ

Аяархан гоморхосон дуу чинь
Аварга бємбєрцєг бvхэлдээ
Євдєнхєн шаналаж байх шиг
Єр зvрхийг минь зvсэж билээ

Аяа vvнийг чинь би санасаар явнам
Алдрайхан бор нvдэн мину!

Залуу нас (Ренчиний Чойном)

Хєрстийн амьдралд хєл алдсан
Хєлчvvхэн зvрхний минь тольтон дээгvvр
Шувууны сvvдэр шиг дайраад єнгєрсєн
Шунхан улаан залуу нас мину.

Амттан бvхний амтыг мэдэлгvй
Асгаж явсан залуу нас минь
Єнгєтєн бvхний єнгийг бодолгvй
Yрж явсан залуу нас минь.

Зуны шєнийн нойрыг тоолгvй
Зуун гурван учралыг мєрєєсєж
Зураг шиг охидыг тэрэг шиг дайрч
Зуурдхан мандсан залуу нас минь.

Євлийн есийн жаврыг тоолгvй
Єєр хvний авгайд сэтгэл хаяж
Єрхний vзvvр шиг дэрвэж явсан
Єлчирхєн тэнэг залуу нас минь

Даанч чи минь удсангvй…
Даавуу хvрэм савхин бээлий шигээ
Дассан сурсан годон гэзэгтvvд шигээ
Дардан зам дээр vлджээ – залуу нас минь!

Улаанбаатарын чулуун засмалаар
Урагшаа, хойшоо, баруун тийшээ, зvvн тийшээ
Дотоод vйлдвэрийн хvнд шаахайг
Долоохон хоногт точийлдож явахдаа

Хvний сайн мууг зvvдлээ ч vгvй
Хvvхэд шиг єссєн залуу нас минь
Хvvхний сайхныг таниа нь vгvй
Хvvрзгэнэ шиг єссєн залуу нас минь.

Ангарайтсан нєхєдтэй vдшийн цагаар
Адуу шиг пижгэнэсэн залуу нас минь
Айлын чийдэн хага чулуудаад
Авирлаж явсан залуу нас минь.


Аавын хvvгийн шvр шиг хацрыг
Алгадаж явсан залуу нас минь
Адилхан нєхдийнхєє хамрын цусыг
Асгаруулж явсан залуу нас минь.

Yзсэнээ мартаж дуулснаа тогтоохгvй
Yvрдийн юм шиг дургиж явахдаа
Yймээнт хорвоогоос дахиад олдошгvй
Yнэнч ханийнхаа дэргэдvvр єнгєрч

Хоног тєдий зуурдхан ханилах
Хотын хvvхний єнгєнд хууртаж
Ариухан цусаа тvvний тєлєє
Асгаж явсан залуу нас минь.

Оюутан ахуйн дэврvvн шvлгийн
Онгод цадигаар бялхаж явахдаа
Орчлон хорвоогийн нарийн учрыг
Олчихлоо хэмээн тєєрч явсан

Ариунаас ариухан залуу нас минь
Арваадхан жилийн ханилгаатай байжээ
Халуунаас халуухан залуухан цаг минь
Хаврын vер шиг хугацаатай юмсанжээ.

Аяа хєєрхий хvний залуу нас гэж
Авч ч болдоггvй, єгч ч болдоггvй
Хэлгvй байгалийн дуугvй зарлигаар
Хэсэгхэн олддог шагнал юмуу даа.

Бусдын лангуунд энэхvv шагналаа
Бутархай мєнгє шиг тарааж хаясаар
Хvйтэн хорвоод нэг мэдэхнээ
Хvмvvний vр нvцгэрдэг байна.

Сайн ханиас хагацсан хойноо
Санан санан гунихардаг шиг
Болоод єнгєрсєн хойноо залуу насаа
Бодон бодон харуусдаг байна.


Баяртай, залуу зандан нас минь
Барилдсан гэж бодвол би ойчжээ
Уралдсан гэж vзвэл би хоцорчээ
Арилжаа наймаа хийсэн юмсанж гэвэл харин
Атархан биеийнхээ эрvvл мэндийг єгч
Алдар шvлэг хоёрыг чинь авчээ.


Хєрстийн амьдралд хєл алдсан
Хєлчvvхэн зvрхний минь тольтон дээгvvр
Шувууны сvvдэр шиг дайраад єнгєрсєн
Шунхан улаан залуу нас мину! Баяртай!

Нутгийн шороо алт (Намжимын Очирбат)

Нууран дундаа шувууд чуулаад
Нургин хийлэн үймж эхлэв
Нутаг нутгийн залуус дарвиад
Нулимс мэлтрэм дуулан хайлав.

Уран зэллээ мэтгэн дэвсээр
Урин орныг зорих шувууд
Уртын аяндаа тасарч ядан
Уймран ганганах юусан билээ.

Эрхэст тэнгэрт хөөрөх жигүүр
Эхээс төрүүт заяаж өгсөн
Цэнгэг ус нь соронзон адил
Цэрвэн нисэхэд нь татаа юмуу?

Оюун санаа баяжаам сэргэг
Олны үр сад найрсан баясаад
Эрдмийн далайд умбах атлаа
Эргэн хургах юусан билээ

Үйзэн хорвоод нэргүй мэндлүүт
Үрийн ёсоор тосож авсан
Нутгийн шороо алт болохоор
Нууцхан нэгийг шивнээ юмуу?

Аргамжааны чулуу (Т.Очирхүү)

Төө зайгүй хайртай эх орноо санаж
Түмэн бээрийн чанадаас бодол бэлчээн суухад
Таталт сайтай дуран шиг нэхэн дурсах сэтгэлд минь
Танхил багын нутаг нэгд нэгэнгүй тодрох юм.
Өргөн Ширтийн зуслан нүдний өмнө илхэн
Өвст судгийн эхэнд аргамжааны чулуу тодхон
Гучин жилийн тэртээ яг л байсан газраа
Гурвалжин хөх чулуу явсан ч үгүй янзаараа
Хэн нэгний морь аргамжаатай байгаа санагдана
Хэнзхэн ногооны үнэр анхилж байх шиг бодогдоно.
Унаа морио бөхлөхтэйгөө болж дээ хүү минь гэж
Урамшуулж хэлсэн эцгийн үг
Бядгүй балчирхан насны минь бяцхан гарын оромтой цуг
Аргамжааны тэр л чулуунд арилшгүй үлдсэн бий
Ширхэгхэн ганц чулуу нь ч сэтгэлийн угт уяатай
Сэрүүн Алтай нутагтаа би хүлэг морин шиг аргамжаатай
Аргамжааны тэрхэн чулууг тойрон идэшлэх хүлэг шиг
Аяа эх орон чамдаа би тоосны үзүүрээс эргээстэй.

1978 он

Эмээл (Тоомойн Очирхүү)

Цэнхэрийн говийн намаржаанд малчин өвгөн
Цэрэгт яваа хүүдээ эмээл төхөөрч байв
Мөнгөн чимэгт эмээлийнхээ ганзага олмыг тааруулж
Мөдхөн ирнэ хүү минь гэж хоног тоолон байв
Албаа хааж дуусахад тавхан сар үлдлээ гэж
Аав нь хүүдээ эмээл төхөөрч байна.
Нэг л өглөө хөтөлгөө морьтой Хонгорын шилийг давна гэж
Нэгдлийн малчин өвгөн инээмсэглэн ярьж байна.
Санаа цайлган ардын маань энхийн сайхан хүслэн
Сайхь тэр өвгөний төхөөрсөн эмээлд байна
Цэргээс ирэх хүүгийн эмээл тохох хүлэг
Цэцэг бүрхсэн талдаа оноотой тарган байна
Эмээл хүлэг хоёр эзнээ хүлээж
Эх орон маань амар тайван байна.
Цэнхэрийн говийн намаржаанд малчин өвгөн
Цэрэгт яваа хүүдээ эмээл төхөөрч байна.

Явлаа даа (Нямбуугийн Нямдорж)

Явлаа даа...
явлаа даа...
явлаа даа...
Яагаад ч сэтгэл минь тогтохгvй нь
Унасан нутгийнхаа хавартай
Учрахаас нааш болохгvй нь
Нарлаг сайхан нутаг минь
Намайгаа гэнэт дурсав уу
Єегшин дассан газраа би
Єєрийн эрхгvй vгvйлэв vv
Яагаад ч сэтгэл минь тогтохгvй нь
Явлаа даа...
явлаа даа...
явлаа даа...
Буцлаа даа...
Буцлаа даа...
Буцлаа даа...
Бухимдсан сэтгэл минь тогтохгvй нь
Бууралхан ээжийнхээ дугараанаас
Булхаж л гарахгvй бол болохгvй нь
Сэтгэлээр сайхан ээжий минь
Сэмхэн намайг дурсав уу.
Уулаас санах ээжийгээ би
Ухаандаа гэнэт vгvйлэв vv.
Бухимдсан сэтгэл минь тогтохгvй нь.
Буцлаа даа...
Буцлаа даа...
Буцлаа даа...
Харилаа даа...
Харилаа даа...
Харилаа даа...
Хайрхан сэтгэл минь тогтохгvй нь
Халуухан насныхаа амрагтай
Харалцахаас нааш амрахгvй нь
Гэнэхэн насны минь дурлал
Гэнэтхэн намайгаа дурсав уу
Арванхан хэднийхээ дурлалыг
Алагхан зvрх минь vгvйлэв vv.
Алагхан зvрх минь
Хайрхан сэтгэл минь тогтохгvй нь
Харилаа даа...
Харилаа даа...
Харилаа даа...

Чиний дурлал (Б.Явуухулан)

Хавирган сар нэмэн нэмсээр дүүрдэг шиг
Хайрын сэтгэл минь улам чамд дасаад байх юм.

Сарны гэрэлд лянхуа навчсаа хумьдаг шиг
Сайхан чиний хайрын илч чинь буураад байх юм.

Өвсөнд буусан үүрийн шүүдэр хийсдэг шиг
Арилах болов уу,

Усанд унасан борооны дусал хатдаггүй шиг
Амьдрах болов уу?

Чиний дурлал.

1958 он

Явуухулангийн дөрвөн мөртүүд

Нүд булаам сайхан өүсгүйг олж хараад
Нэгч үг солилгүй олны хөлд алдах нь
Сайхан санаа сэтгэлд гэнэт сэрхийн ороод
Шүлгийн бадагт үлдээгүйгээс юуны өөр

1956 он

* * *

Жавхаалаг нар огторгуйд мандан гарахлаар
Жаварлаг оддын гэрэл сүлэгдэн уусна.
Түүний адил, онцгой нэгэн дурлалын өмнө
Түрүүчийн бүх шалиглал хайлан замхарна.

1958 он

Туулын урсгал шөнөдөө сайхан (Б.Явуухулан)

Туулын урсгал шөнөдөө сайхан сан
Торгон долгио хаялан мяралздагсан
Хоёр ангир дандаа л хөвдөг сөн
Холын анир авангаа л дуугардаг сан.

Урсгалд нь умбагч сарыг ажин
Усанд нь хөвөгч оддыг тоолон
Бүүр түүрхэн тохиолдлоо дурсан
Үүр цайлгах би дуртай сан.

Шившин шивнэх залуу навчис
Шөнийн дуу над аялдагсан
Сөөг моддын нь нэгийг түшин
Шөнөжин сууж би сонсдог сон.

1957 он

Тал нутгийн эзэн бүсгүй (Б.Явуухулан)

Тал нутгийн эзэн бүсгүй

Гурваар дарсан хархан гэзгээ
Газар шүргэм арагш нь хаяад
Алгаар эргэлдсэн хөөрхөн нүдээ
Хацар цоргим нааш нь ширтээд

Танаар бадарсан цагаахан шүдээ
Бахдал төртөл яралзуулан инээж
Галаар төөнөсөн халуухан гараа
Баясал сэргэтэл харамгүй атгуулж

Уулзах болгондоо хайрыг бэлэглэж
Учрах болгондоо жаргалыг авчрагч
Тал нутгийн эзэн бүсгүй чамд
Гал дөлийн хайраар би дурлана.

1956 он.

Алаг дэлхийд төрсөн минь учиртай (Бэгзийн Явуухулан)

Алтан дэлхийд төрсөн минь учиртай
Аавын гэрийн амар тайвныг эвдээд би
Ачит эхээ арван сар зовоосны эцэст
Алаг үр нь болж баярлуулах гэсэн юм би
Алтан дэлхийд төрсөн минь учиртай

Гэрэлт орчлонд төрсөн минь учиртай
Гэмгүй шувуудын үүрийг эвдэж өндгий нь няцлаад
Хэрсүү сууж ухаан орсныхоо эцэст
Гэнэн насаа өрөвдөж зовж явах гэсэн юм би
Гэрэлт орчлонд төрсөн минь учиртай

Алаг дэлхийд төрсөн минь учиртай
Адуу манаж дассан атархан тал нутагтаа
Анхны дурлалтай учирч эмнэг сэтгэлээ уяраагаад
Аз дутаж амьдралын турш мөрөөдөх гэсэн юм би
Алаг дэлхийд төрсөн минь учиртай

Тоост хорвоод төрсөн минь учиртай
Тохойн чинээхэн үрийнхээ шөнийн уйлахыг сонсож
Төрсөн эцгийндээ авчирсан зовлон баяр хоёрыг
Тоо ёсоор нь өөрөө амсаж мэдэх гэсэн юм би
Тоост хорвоод төрсөн минь учиртай

Дуулим хорвоод төрсөн минь учиртай
Дуулж суугаад ээжийгээ уйлахыг нь үзэх гэж
Дуунд тийм чадал шингэж байдгийг мэдээд
Дуу өөрөө зохиож дуутай хамт амьдрах гэсэн юм би
Дуулим хорвоод төрсөн минь учиртай

Хөрст дэлхийд төрсөн минь учиртай
Хүлгийн зоо болсон төрсөн нутагтаа амьдрах гэж
Хүүгийн сэтгэлээр эх орондоо хайртай байсан юм гэж
Хойч үеэрээ ам бардам хэлүүлэх гэсэн юм би
Хөрст дэлхийд төрсөн минь учиртай

1959 он.

Хуучин хүү (Д.Нацагдорж)

Хєдєєгийн байдал шалдар булдар цагийн улирал ороо бусгаа. Элстэй шанд, буттай цайдмыг дагаж хааяа нэг хар гэрээс утаа суунаглах бєгєєд дєрвєн зvг цэв цэлийн, уйтгартай цагаан униар тунана. Зуны лvгхийм халуун гэрийг шарж, малчин хvний сэтгэлийг бухимдуулна. Айлын хаяагаар vхрийн баас vргэлжилсэн агаад vvгээр тvvгээр хэдэн тугал оодогнон давхина.Хєлд орохоос аваад vс цайхыг хvртэл нэг голыг єгсєн уруудан нvvж, нэг худгийн эргэн тойрон нутагласаар, энэхvv ертєнцийг эцэслэнэ. Гавж Жамбал хоймор сууж бурхан ном хэмээн буруу чалчих ба зайсан Намжил гаднаас ирж, хууль ёс хэмээн худал ярихыг сонссоор, єдєр сарыг улируулна. Тэртээ уулыг єнгєрвєл, айлгvй хэмээн бодож , тэнгэрийн хаяанаас цааш газаргvй гэж сэтгэсээр, тvмэн хэргээс хоцорч дэлхий боловсролоос гээгдэнэ. Єглєє бурханд залбирч, vдэш тэнгэр мєргєсєєр нэг насыг харанхуй манан дотор барна.

Хуучин хvv хул морин дээрээ хєндлєн сууж , хатируулсаар хvрч ирэх бєгєєд цагаан давуу алчуур толгойгоо ороосон агаад ширэлдсэн хар гэзгийг сэрвийсэн хэдэн vсээ шанаа руу нь унжина. Урагдаж навтарсан хар ханцуйг сугалдаргалж, хиртэж сайртсан бор тохойг гаргажээ. Тавхийтэл мориноосоо буун, тасхийтэл жолоогоо сойгоод тоосонд дарагдсан урд хормойгоороо наранд шарагдсан нvvрнийхээ хєлсийг арчиж, нусаа хvрхийтэл нийгээд, гэрт оров. « Балдангийнх эсгийгээ хийж байна. Цэндийнх хонио хужирлаж байна.Дамба морио эрэх гэж явсан, Гомбо хангай ороод ирсэн» гэх зэрэг хэв ерийн хэдэн vгийг ах зах хvмvvстээ сонин болгон ярьж, гавж гуай хэмээн доогуур харан, зайсан гуай хэмээн дорой дуугарсаар зуухны хажууд сууна. Авгай хvvхдээс аяга, тарга, хэсэг хусам олж идээд, тэндээс гарч баян Балжирынд унага татан єгч, айраг уун, нэг vдийг єнгєрvvлээд, Дэндэв тайжийнд хонь гаргаж єгч гэдэс олж идэн, нэг vдшийг дуусгана. Хэдийгээр ухаан сэргэлэн хэмээвч, зvvн хошууны захад хvрсэнгvй, баруун мєрний тэртээ гарсангvй, зєвхєн гурав дєрвєн єртєє эргэн тойрон газрын оршин суусан тул, юуг vзэж мэдэж, юуг сонсох ажээ. Нас хэдийгээр залуу боловч vгээгvv ядуу єнчин балчир тул, нутаг сумын хэдэн айлд ээлжлэн зарагдсаар, олигтой аж амьдралын замыг нэгэнт алджээ. Євлийн хvйтнийг адуу манаж єнгєрvvлэн, зуны халууныг хонь хариулж гэтэлгэх бєгєєд намар ичиж хавар гарагч тарваганаас зовлонтойгоор он жилийг нєхцvvлнэ. Єтгєс хуучид энэ хоёрын vгнээс бус vнэн юмгvй, євєлжєє зуслан, хаваржаа, намаржаа энэ дєрвєєс єєр явах газаргvй хэмээн санаж, хємєрсєн тогооны доторхтой адил хєдєєгийн бvдvvлэг байдалд хvмvvжнэ. Юутай гомдолтой зэрлэг амьдралд, юутай хайрлалтай залуу нас юунд шинэ ертєнцийг vзэхийг vл хvснэ. Хvмvvжил нь ийм гунихралтай байдлыг хуучин хvv єєрєє бас яахан мэднэ. Хуучны феодал ба лам нарыг гайг мєн хэрхэн танина. Дэмий л байдалд автагдаж, зовлон нь жаргал, зэрлэг нь цэнгэл болоод, нэг аймаг улс цєм хучин хvvгийн адил нvдээ аньж чихээ бєглєн ертєнц гэгч чухам юу болохыг vзэлгvй, мэдэлгvй хєндий талд хоосоор хоцроход тулжээ. Хайран, хєєрхий хєєрхий.

Гэтэл хуучин хvvгийн нэг нєхєр нь хувьсгалын бууг тавьсан єдрєєс эхлэн хємєрсєн тогооны дотор гэрэл тусаж, нэгэн аймаг улс сэрэв. Тэнгэрийн хаяанаас цааш газар байдгийг мэдэж, таван далай таван тивийг танин шинэ ертєнц дээр хамт явах замыг нээв.

Хєх монгол улаан монгол болов.
Хуучин хvv шинэ хvv болов
Юутай завшаан, юутай баяр.

1930 он

Өвчтөний ёолох дуу (Д.Нацагдорж)

Миний нэг нөхөр
Нас гуч илүү
Хуучин өвчинд нэрвэгдээд
Гэрийн мухарт хэвтэнэ
Огт танихгүй хүн болоод
Орон дээрээ дараастай
Ойр хавьд нь хүрмэгц
Ёолох дуу гиншилнэ
Чихнээ сонсоход зэвүүн
Сэтгэлд бодоход сэрчигнэмээр
Зүс царай нь шарлаад
Арьс мах нь хэлхэлджээ.
Толгой хүзүүг хөдөлгөн чадахгүй
Тод үгийг өгүүлэн чадахгүй
Уйтгарт орноо хэвтээд
Үхэх өдрийг хүлээнэ
Эм тангаар хоол хийж
Өвдөх чинэрэхээр зугаа болгоно
Өөрийн бие хайран болоод
Улсдаа бас хэрэггүй болжээ.
Энхрийлж явсангүйн харгай
Эртнээс сувилсангүйн хохь
Эрүүлийг хамгаалахад очсон бол
Ингэж юунд хэвтнэм билээ

1935 он

Өргүй бол баян, өвчингүй бол жаргалан (Д.Нацагдорж)

Жаргалан жаргалан жаргалан
Энэхүү ертөнцийн түмэн жаргалан
Түүний доторх чухам жаргалан
Эрүүл энхийн нэгэн жаргалан

Залуу бие эрүүл бол
Өдөр бүр амгалан
Нэгэн өдрийн амгалан
Мянган жаргалангийн үүд

Өтгөс өвгөд эрүүл бол
Насан бартал амар
Амар байж нөгчвөл
Орчлонд төрсний гавьяа

Жаргалыг хүсвэл
Эрүүлийгхүс
Эрүүлийг хүсвэл
Эмнэлгийг хүс

1935 он

Арван дөрвөн жилийн өмнө ба хойно (Д.Нацагдорж)

Арван дөрвөн жилийн өмнө

Анагаах ухааныг мэдэхгүй
Аюулт өвчнийг сэргийлэхгүй
Асрах сувилахыг чадахгүй
Амь биеийг хайрлахгүй
Өвчтэй хүн мянган хувь
Эрүүлийг хамгаалах нэгэн ч үгүй
Халдварт өвчин түм түм
Хариуцах арга огтхон ч үгүй
Мухар сүсэгт итгэж
Мунхаг харанхуйд залбирч
Өөрийн гай хэмээн
Үйлийн үрд автагдахад
Гүрэм хэнгэрэг хүржигнэж
Хүний үхэл үргэлжилж
Эмийн тун хангинаж
Эдгэх засрах балрагдаж
Ярд баригдсан залуу хүмүүс
Хуучинд нэрвэгдсэн хөгшин хүмүүс
Хижигт эрсэдсэн хүүхэд багачууд
Хөдөө хүрээ нийгэм даяараа
Феодалын суртал униартаж
Боловсон эмнэлэг зүүдэндгүй
Эмгэг зэмгэг хүн бүрд
Өнчин бэлэвсэн өрх тутамд байв
Баян чинээлэг хүн
Эд малаа гарздаад
Буурай ядуу хүмүүс
Гудамж зээлнээ хэвтэв


Арван дөрвөн жилийн хойно нэг үзэхэд

Ардын хувьсгал мандсанаар
Анагаах ухааныг эрхэмлэж
Европын эмнэлэг дэлгэрэхэд
Идэр залуу шуугин гайхалдав
Түмний сүйтгэлийг улсаас гаргаж
Том барилгуудыг байгуулав
Түүний ач тусыг
Ард түмнээр эдлэв
Өвчтэй хүрээд очвол
Угтаж аван эмчилнэ
Өөрийн гэр шиг байлгаж
Удалгүй эдгэнэ
Нүд чих, хамар хоолой
Яр хүйтэн, дотор гадна
Олон зүйлийн өвчнийг
Ялган салган эмчилнэ
Хот хөдөө, ойр хол
Анги салбарыг зохиж
Эрэгтэй эмэгтэй, лам харыг
Сувилан эдгээхийг сайшаах дуу цөөнгүй
Ард түмэн эрүүл бол
Эд хөрөнгө баялаг болно
Эрдэм соёлыг сурч чадна
Эрх чөлөөг хамгаалж чадна
Арван дөрвөн жилийн ялалт
Нүдний өмнө гэрэлтэнэ
Түмэн олны энхийг
Ийнхүү тэмцэн бүтээнэ.

1935 он

Гуанзны хүүхэн (Д.Нацагдорж)

Орой болохын ч үе
Олон чийдэн асахын ч зэрэгцээ
Орос хоолны гуанзны
Онцгой тасалгаанд ормогц өмнөөс хэдэн хүүхэн
“Хүүе яадаг билээ
Та хаалгаа хаачихъя гэм
Хи хи хи” гэж инээлдэнэ
Хоёр гурван ч бүсгүй байна
Хотын залуу ч хүүхэн байна
Шилтэй пивийг зэрэглэж байна
Шилэн хундага гялалзаж байна
Бас нүдээ анилдуулан ирмэлдүүлэн аальгүйтнэ
“Хүнээс айдаг яасан хүүхнүүд вэ” гэсэнд
мөрөө хавчин, хүзүүгээ ганхуулан
“Айлгүй яахав, айлгүй яахав” гэж
бас дахин “Хи хи хи” инээлдэнэ
Орж суугаад нэгэнт ширвэн ажиглавал
“Хүн хоол идэж байхад
Хараад яасан хүн бэ” гэж
Мөн дахин “Хи хи хи” гэж инээлдэнэ
Хүрэн дурдан дээлийг нарийн бүсээр бүсэлж
Минжин малгай өмссөн
Хүрээний хөөрхөний тоонд ордог нэг хүүхэн
Хөдлөх бүр аальгүйтэх бөгөөд
Харах бүр: “Хи хи хи” гэж нүдээрээ инээнэ
Дараагаар “Чи тэгээд, би ингээд
Тавгаа цаашаа, шаазангаа нааш аа,
Наадах аа уучихъя
Цаадахаа хийчихье
Энэ хүнийг,
Тэр юмыг гэлцэн
Дээгүүрээ түлхэлцэн
Доогуураа нудралцан
Арван таван минутын зуур үргэлж:
“Хи хи хи хи хи” гэлцэн байхад
Басхүү “Хи хи” гэж аальгүйтэж годолзон сууна
Хэнийг хүлээж байгаа хэн мэднэ!

1934 он

Миний хэнз хурга (Д.Нацагдорж)

Миний хэнз хурга
Магнай халзан зурвастай
Мянган хонины дундаас
Би хармагц таньдаг
Мярс мярс майлж
Намайг чиглэсээр ирдэг
Дун цагаан үстэй
Дуран хар нүдтэй
Түмэн хонины дунд
Түүнээс хөөрхөн амьтангүй
Төрсөн хот дотроон
Тэр бид хоёр тоглодог
Өвдөг юугаа сөгдөөд
Өөрийнхөөн ээжийг хөхдөг
Өвөр дээр минь гараад
Өхөөрдмөөр өхөөрдмөөр эрхэлдэг
Нааш цааш дэгдэн
Малчин хүнийг баясгаадаг

1933 он

Шинжлэх ухаан (Д.Нацагдорж)

Шинэ ёсон мандаж, шинжлэх ухаан дэлгэрэхэд
Шинэ цагийн хүмүүс, шим үрийг нь хүртэнэ
Шашны ном хөсөрдөж шил талд хийсэхэд
Шар хар харгис нар шургачин унаж үхнэ

Бурхны номлол тэнгэрийн ёсыг сонссоор
Бүтэн гурван зуун жил харанхуй нүхэнд унтав
Бодисын ёсны шинжлэх ухаан гэнэт гарч ирэхэд
Буруу зөвийг сая бид ялган танив

Хуучны суртлыг ховх цохиж
Хуурмаг сүсгийг хусан хаяхад
Худал хуцагч лам нар сандран гасалж
Хувхай ширээнийхээ доор дэмий л улина

Бодисын ёсны шинжлэх ухаан бол
Бурангуй ёсыг эвдэгч илд
Бүдүүлэг байдлыг гэгээрүүлэгч толь
Бүх дэлхийн нийгэм журмын нөхөр юм.

1931 он

Шансонет (Д.Нацагдорж)

Опел дугуйдаа мордъё доо
Роща цэцэрлэгтээ очъё доо
Олон хүнийг үзэж
Орчлонгийн сэтгэлийг сэргээе дээ
Туулын хөвөөн дээр зугаалъя даа
Тунгалаг усанд нь умбая даа
Долгио цалгиаг нь хаялуулж
Дуртай хүүхнээ сочооё доо
Завь онгоцонд сууя даа
Жаахан (жахаг) арал дээр гаръя даа
Залуу хүүхнийг сугадаж
Замурын цаагуур оръё доо
Бъюик тэргэнд сууя даа
Пикникийн газар очъё доо
Битүүлэг архийг задалж
Бяцхан хүүхнийг дайлъя даа
Наадаж цэнгэж дуулъя даа
Найрын дунд жаргая даа
Нарийн хөгжмийг дуугаргаж
Наагуур цаагуур нь бүжиглэе дээ
Хад ууланд авиръя даа
Хажуугийн модонд нуугдъя даа
Хайртай хүүхнээ аваачиж
Харганы сүүдэрт үнсье дээ

Хоёр зохиолч (Д.Нацагдорж)

Ваартай цэцгийн хажууд
Бага залуу хоёр зохиолч зугаацан сууж
Пиво хэмээх архиар гэдсээ баясуулан
Бахтай сонин яриагаар сэтгэлээ хөгжүүлнэ.

1930 он

Нууц янаг (Д.Нацагдорж)

Хуралдсан олны дунд учирмагц
Дөрвөн зүг эсрэг ширтэлцэж,
Хоёр сэтгэлийн дотор нэг зэргээр
Зул гэрэлтэж буйг хэн мэднэ.

Хожим өдөр гүн ойн дунд учирч
Сэтгэл зүрхийг хангахад
Гагцхүү хажуугийн цэцэг үзэж
Бид хоёрын зүг инээмсэглэнэ

Эгшин зуур боловч ,
Түмэнтээ бодогдох бөгөөд
Хэзээ ба хаана гэж
Өчүүхэн хоёр зүрх нь өвдөнө

Хоёр бие хэдийгээр
Эрх чөлөөгүй боловч
Сэтгэл зүрх нь хэзээд
Нэг сарны дотор хосолно.

1930 он

Энэтхэгийн бүсгүй (Д.Нацагдорж)

Энэтхэг газрын эрдэнийн хормогчоор доод биеийг чимсэн
Эрүүл сайхан цээжин биеийг ил гаргаж гайхуулсан
Эргэлдсэн хурц нүдээр хүн бүхний дурыг булаасан
Эелдэг зөөлөн аашаар энэхүү ертөнцийг хайлуулсан
Энэтхэгийн залуу бүжигч охин чамтай танилцахыг хүснэ

1930 он

Алс газар сурахаар явагч (Дашдоржийн Нацагдорж)

Алс газар сурахаар очих замд
Намрын салхи өмнөөс сэржигнэнэ
Өвсний толгой намилзан халиурахын дундуур
Түүний гэрийн утаа цэнхэрлэн холдоно
Зуун уул, мянган голыг нөхөрлөхөд
Үдэн өнгөрөх гацаа, хот цугаар хүний
Залуу хүү зочдын гэрийн цонхыг түшиж
Дэмий л үүнийг гайхан, түүнийг сонирхон
Алжаалыг өөрийн сэтгэлд бясалгаж,
Баяслыг харийн хэлээр уламжлаад
Шинэ үзэгдэл өөр амтанд умбахад
Түүний далайгаас сувд, тана шүүрдэнэ
Өнгөрсөн ирээдүйг шүүмжлэх зуур
Олон одон жарав, жирэв
Хээрийн галуу нисэн үл хүрэх газраас
Хүний хүү тэгж эрдэнэ өвөртөлж харина.

1927 он

Түүгийгийн тэмдэглэл

Тийм ээ өнөөдөр 5 сарын 22-ны өдөр. Манай ангийнхан шалгалтанд бэлдээд, гэхдээ шалгалт яахав дээ. Би уул нь өчигдөр шоунд орох байсан юм! Тэнд би хүнтэй дайралдана гэж бодож байлаа. Гэхдээ би очих завгүй явлаа. Энэ ч яахав. Энэ өглөө Булгаа бид ч гадуур баахан алхлаа. Уул нь зөндөө хонхны баярт очсон учир энэ удаа зовох юм байсангүй. Гэхдээ Jardan дэлгүүр эцэст нь орлоо. Энд үнэхээр сайхан зантай эгчтэй дайралдлаа. За эндээс бид хоёр Орхон луу явлаа. Гэвч Орхоны хонхны баяр эхлээгүй байлаа. Бид хоёр авчирсан юмаа Хатанбаатартай уулаа. Дахиад ганц юманд халуураад Гаванагийнд ирлээ. Эндээс бид хэд гараад Орхоны баярт очлоо. Яахав дээ, 10 жилийн хүүхдүүд яаж төгсдөг билээ. Тийм л болж байна лээ? За ингээд бид жаахан халуурлаа. За өөр юмгүй дээ. Оройн проблем боллоо.

Тэгшээгийн дөрвөн мөртүүд

Бум буман шүлгийн сувдан хэлхээнд уярч
Бууж мордохын завсар шүлгээ би тэрлэе
Аргамаг хүлгийн булгианд шүлгийн шад цуурч
Айргийн исгэлэн амтанд онгод орон чимчигнэнэ

, , ,

Сүүн үнэр шингэсэн энгэрийг түшин байж
Сархинаган тоонот гэртээ хоргодон байж
Он жилүүдийн нугачаанд ч үл хуучрах
Онож хэлсэн сургаалийг ээжээсээ би сонссон

, , ,

Сэтгэлийн минь цөнг түрж надад баяр бэлэглэн
Сэнхрэл ухаарлын хөтөч болон надад бүсгүй чи ирсэн
Буугаад нисчихдэг шувуухай бүү байгаасай
Буцалтгүй заяасан сэтгэл чи байгаасай

, , ,

Сэрүүхэн үдэш моддын дунд чамтай цуг
Сэрчигнэх чимээг чагнан чагнан алхахдаа
Сэтгэлийнхээ дотоод чанад дахь гунигаа үргээн
Сонихон тавилангаа хуучлахдаа чамдаа би уусна

Тэгшээгийн дөрвөн мөрт

Оюутны үе шиг эрхэм болоод тансаг нь үгүй
Орь залуу нас шиг нандин болоод богинохон нь үгүй
Олны дундаас сайн нөхөр ховор болоод үнэтэй юм
Орчлон тэр үед л уудам бодогдох юм

Үдшийн бүрийд

Үдшийн бүрий нөмрөхөд
Үзэгдэх зүйлс харанхуйлж
Холын бараа харах гэж
Хоёр нүд зовно

Хонгор чамтайгаа уулзахад
Хос зүрхэн гэрэлтэж
Бидний дотрыг гийгүүлэхэд
Хоёр сэтгэл баясна